نكات مورد توجه در تهيه ي دف پوستي:

براي اين كه بهترين كيفيت صدا رو از دفي كه تهيه مي كنيم به دست بياريم بايد دقت كنيم بخش چوبي دف (كمانه) به خصوص در لبه ي خارجي خودش صاف، يك دست و كاملا تراش خورده و ظريف باشه.
چون ناهمواري هاي لبه ي خارجي كمانه باعث ميشه در موفع اجراي نت ها (به خصوص بك) صداي دلخواه رو از دف به دست نياريم.
همين طور از لحاظ طبقه بندي كيفي، بهترين نوع دف پوستي، نوعي از اون موسوم به دف پوستي خورشيدي هست.
علت اين نام گذاري رد ها و آثاري هست كه در نتيجه ي دباغي اضافي بر روي پوست دف باقي مي مونه به شكل اشعه هاي خورشيد و به همين دليل به اون دف خورشيدي ميگن.

در هنگام انتخاب ساز بايد دقت كنيم محل شستي اون با دست ما متناسب باشه به طوري كه در گرفتن اون احساس راحتي داشته باشيم و انگشت شست نبايد در محل گرفتن شستي با پوست دف (در محل نواخته شدن نت چپ منتها از داخل) تماس پيدا كنه چون به مرور باعث نازك شدن پوست در اون نقطه و ايجاد پارگي در پوست دف ميشه. براي اين منظور بهتره كه عرض كمانه متناسب با اندازه ي دست ما باشه تا در همون حالي كه بيش از اندازه بزرگ نيست و گرفتن دف رو مشكل نمي كنه، بيش از اندازه هم نازك نباشه.

همين طور بهتره به نحوه ي كشيده شدن پوست و صاف شدن اون در محل شستي دقت كنيم كه كاملا صاف باشه و پستي و بلندي و ناهمواري نداشته باشه. به اين دليل كه در اجراي متوالي نتهاي چپ اگر اون بخش از پوست كه بر روي شستي كشيده شده نا هموار باشه پوست دست رو اذيت مي كنه و نتيجه ي مطلوب رو به دست نميده.

از نكته هاي قابل توجه ديگه ضخامت كمانه هست كه اون هم بايد متناسب با دست نوازنده باشه. البته در دف هاي پوستي خورشيدي معمولا حد متعادلي از ضخامت در نظر گرفته ميشه كه با دست بيشتر نوازنده ها متناسب هست. با اين حال اگر باز هم ضخامت بيش از اندازه يا كمتر از اندازه ي كمانه مانع از تعادل اون روي دست باشه بهتر هست كه اون ساز رو تهيه نكنيم.

در مورد كيفيت پوست بايد دقت كنيم كه نا همواري ها و زوايد طبيعي پوست كاملا از اون زدوده شده باشه و همين طور نحوه ي كشيده شدن پوست طوري باشه كه در همه ي نقاط داراي يك ضخامت باشه چون در غير اين صورت در هنگام اجراي نت به صداهاي ناهماهنگي بر مي خوريم كه مطلوب نوازنده نيستن.

همين طور بهتره سازي كه تهيه مي كنيم تا حد امكان سبك ولي با كيفيت باشه. يعني كمانه ي سنگين دف بدون اين كه سودي داشته باشه براي افزايش كيفيت صداي ساز، فقط كار نوازندگي رو دشوار مي كنه پس بهتره كمانه ي سبك و محكمي انتخاب كنيم.

البته اين نكته در مورد نوازنده هايي كه تازه مي خوان شروع كنن بهتره رعايت نشه، چون سنگين بودن دف در ابتداي يادگيري كه هنوز نتهاي خرد شده و سريع رو نمي خواد اجرا كنه شخص، باعث عادت كردن دست به وزن دف و افزايش قدرت دست ميشه كه بعدا با پيشرفت در نوازندگي ميشه دف سبك تري انتخاب كرد.

نكات مهم در نگهداري انواع دف پوستي:

همونطور كه پيش تر اشاره شد، بخش توليد كننده ي صدا در دف پوستي از بافتي تهيه شده كه سابقا زنده بوده بنابراين نسبت به تغييرات رطوبتي و دمايي واكنش نشون ميده.
براي اين كه بهترين بازدهي رو از اين نوع دف به دست بياريم، بهتره سعي بشه كه اين دف در محيط پايداري از لحاظ دما و رطوبت نواخته بشه. مثلا نواختن مداوم اون در معرض جريان هواي سرد و مرطوب (مثلا باد كولر) در مرحله ي اول شل شدن پوست و در مراحل بعدي پارگي اون رو به همراه مياره.
اگر هم شرايط جوي محل زندگي طوري هست كه هميشه هواي مرطوب و شرجي داره (مثل شمال كشور) بهتره به كل از دف تلقي استفاده بشه كه در برابر تغييرات جوي پايدار و بدون واكنش هست.
همين طور بهتره تا جايي كه مقدور هست دست قبل از تماس با پوست دف كاملا تميز و به خصوص عاري از چربي باشه. چون چربي دست به همراه گرد و خاكي كه در محيط وجود داره به مرور كيفيت پوست و صداي اون رو از بين مي بره و باعث پارگي اون ميشه.

نكات مهم در تهيه و نگهداري دف تلقي:

      الف)‌ معرفي دف تلقي و كاربردهاي اين ساز:

دف تلقي در واقع نوع اصيل اين ساز به شمار نميره ولي الان به خصوص در همنوازي هاي گروهي كه در برابر چندين ساز ديگه فقط يك يا دو دف نواز وجود داره و نياز به صداي رساتري از دف هست از اين ساز زياد استفاده ميشه و به خاطر همين جايگاه مخصوص خودش رو در نوازندگي سنتي پيدا كرده.

دف تلقي به اين دليل كه بخش اصلي توليد كننده ي صدا در اون از ماده ي مصنوعي ساخته شده نسبت به تغييرات دمايي و رطوبي پايدار هست و نه سرما و رطوبت باعث شل شدن تلق ميشن و نه گرما باعث سفت و كشيده شدن اون.

بنابراين براي استفاده در محيط هايي كه وجود رطوبت در اونها هميشگي هست استفاده از اين دف برتري داره.

به علاوه صداي توليد شده از نواختن اين دف به مراتب بيشتر و بلندتر از دف پوستي هست و به همين دليل در اجراهاي گروهي و همنوازي هاي چندين ساز كاربرد بيشتر داره.
در حالي كه دف پوستي كاربردش بيشتر در همنوازي هاي گروهي دف هست كه تعداد زيادي نوازنده فقط اين ساز رو دارن.

      ب) نكات مهم در تهيه ي دف تلقي

همونطور كه در مورد دف پوستي گفته شد، نكات عمومي تهيه ي دف تلقي هم مشابه با پوستي هست.
يعني نكاتي كه در مورد صاف بودن پوست قسمت شستي (براي اين كه دست رو اذيت نكنه) و يكنواخت بودن ضخامت پوست دف براي اين كه صداي خوبي داشته باشه و غيره كه بايد در اين مورد هم رعايت بشه.

بعد در مورد نوع تلق انتخابي براي دف بايد دقت كنيم كه نازك ولي محكم باشه. اين حالت در صورتي هست كه وقتي دف رو توي دست ميگيريم سبك باشه و وقتي نت رو روش اجرا مي كنيم صداي رسايي داشته باشه.
ولي تلق هايي كه سنگين هستن و صداي خفه و بم ايجاد مي كنند اصلا مناسب براي نوازندگي به خصوص حرفه اي نيستن. و تلق چون در حالت عادي هم ماده ي مصنوعي هست و حالت خشكي داره (بر عكس پوست) بايد دقت كنيم خشكي اون از حد متعارف بيشتر نباشه چون ضربه هاي محكم رو تحمل نمي كنه و پاره ميشه. براي اين كه مطمئن بشيم خيلي خشك نيست تلق در محل الصاق تلق به كمانه اگر دست بكشيم به درجه ي انطاف پذيري تلق به طور نسبي پي مي بريم.

http://bidadensemble.blogfa.com/post/27

تاج‌الدین حسینی: ساز دف مختص به خانقاه نیست
«سید تاج‌الدین حسینی» نوازنده جوان دف گفت: ساز دف تنها مختص به خانقاه نیست و سازی است که جدا از استفاده و احترامی که در خانقاه دارد در شئونات مختلف زندگی کُردها نقش و جایگاه والایی دارد.

در یکشنبه, دی 1, 1392 

موسیقی ایرانیان -  بی‌تا یاری: یکی از کامکار ها؟ کدام؟ یکی از اعضای خانواده مهم موسیقی ایران که متنوع و متعدد چهره موسیقی به صحنه هنر کشور عرضه و معرفی کرده است. میگویند، خودش نیز میگوید که دف را به عرصه عمومی موسیقی آورده است. تا قبل از آن چه؟ دف سازی نشسته در خانقاه بود. در حصار سایه امن خانقاه گوشه گرفته بود تا از گزند حلال و حرام موسیقی مصون بماند. بیژن کامکار را شرف دف ایران میدانند. این ساز سماعی را از حلقه به عرصه آورد .وقتی برای مصاحبه رسیدم در حال انجام تمرینهایی بود که دکتر برای دست چپ او تجویز کرده. دست چپی که صدای ضربات او بر روی پوست دف سالهای سالهای گوشنواز علاقمندان موسیقی بوده است .   ”بیژن کامکار” آبروی دف نوازی شده است .  اویی که  توانست این ساز را در گروه نوازی موسیقی ردیف دستگاهی وارد کند و سالهاست با آموزش آن به فراگیرشدن هنر دف نوازی کمک کرده است. بعد از فارغ التحصیلی از دانشکده هنرهای زیبا در سالهای دهه پنجاه تنها کسیکه در گروهای موسیقی دف می نواخت او بود اما اکنون در سراسر کشور دف نوازان زیادی هستند که می توان همه آنها ماحصل دف نوازی بیژن کامکار دانست. او که صدای خوشی نیز دارد خواننده گروه کامکارهاست و آلبومهای زردی خزان و کامکارها که در دهه شصت منتشر شد همچنان در یادها سبز مانده. 28 آذر شصت و پنجمین زادروز اوست به همین مناسبت با او در خصوص فعالیتهایش از نوازندگی دف و تار و رباب تا آموزش دف و آخرین ایده های محقق نشده اش به گفت و گو پرداخته ایم.

از اولین جرقه های علاقمندی به ساز دف بگویید که چطور شد به این ساز مراسم آیینی علاقمند شدید؟ باتوجه به اینکه در گروه کامکارها همیشه رباب را به عنوان ساز دوم می نوازید.

ابتدا بگویم من نیز از شاگردان پدرم حسن کامکار هستم و موسیقی را از پدر آموختم. در قدیم در حدود یکصد سال پیش به علت ممنوعیتهایی هنر موسیقی به صورت خاندانی منتقل میشد و کمتر به عنوان شغل بود.. در اروپای قبل رنسانس هم موروثی بودن اموزش موسیقی را داریم. بچه که بودیم به خانقاه می رفتیم. در خانقاه همیشه مراسم ذکر و سماع و طلیعه و… همیشه با دف همراه بود. دف را در خانقاه و خیابان دیده بودم. چراکه دراویش در چند مورد از خانقاه به بیرون می آیند هنگام تشییع جنازه مشایخ و جوانان، استقبال از مشایخ. آن زمان هر محله ای در سنندج 5 یا 6 خانقاه داشت و هر خانقاه به نسبت بضاعت خانقاه از ده تا سی نفر دف زن داشتند. تصور کنید وقتی شیخ به گلوگاه شهر می رسید و برای استقبال از او از تمام خانقاه ها دف زنان بیرون می آمدند و درگلوگاه شهر بهم میرسیدند. اینها را که دیدم جذب دف شدم. از زمانیکه به یاد نمی آورم دف را به دست گرفتم میدانم آنقدر بودم که از نظر فیزیکی توانایی نگهداری دف در دستانم را داشتم. در دوران نوجوانی 13-14 سالگی دف را دست بطور جدی گرفتم . ابتدا حرکات دست را که در خانقاه دیده بودم حتی بدون اینکه کوچکترین سوالی از آنها در خانقاه کنم در خانه تمرین می کردم.

دف بر اساس ساختمان ظاهری آن بر  هفت نوع تقسیم بندی نموده اند :

۱- دف مربع

۲- دف مستطیل

۳- دف مستدیر با حلقه

۴- دف مستدیر با زنگوله

۵-دایره زنگی 

۶-دف دورویه

۷- دف بی پوست همراه با زنگ

                                                                  منبع:http://www.gharreh.com

دف، دوب، در زبان سومری به معنی لوحه و خط است . از این زبان وارد اکدی شده « دوپو» و « توپو» گردیده و از این زبانها وارد آرامی شده « دوپ» گردیده و نیز به معنی لوحه و صفحه گرفته شده، بعدها در زبان عربی دف شده و به معنی لوحه به کار رفته است .
دف سازی است که اساسا ً عبارت است از قابی که بر یک طرف و گاه دو طرفش پوست کشیده شده است و با زدن یا کشیدن انگشتان بر آن نواخته می شود . بر طبق روایات، نخست در شب زفاف سلیمان و بلقیس دف نواخته شد و نیز می گویند بنی اسراییل در مقابل گوسالۀ طلایی دف می نواختند . به هر حال در هنر قدیم، دف با قاب مستطیل، مستدیر، هر دو دیده می شود .
دف رایج در ممالک اسلامی را بر حسب شکل قاب (مستطیل یا مستدیر) و دارا بودن اوتار، صنجها یا صفحات جرنگی، جلاجل یا حلقه ای جرنگی، حرسها یا زنگها، و یا فقدان آنها، به هفت نوع تقسیم کرده اند، که یکی از آنها دارای قاب مستطیل است که بر دوطرفش پوست کشیده شده است و سایرین قاب مستدیر دارند . از اقسام اخیر ، دف دارای حلقه های جرنگی ( بنام دایره ) در ایران رایج بوده است. دفِ دارای زنگ ، درایران و آسیای مرکزی به نام دایره رایج است. 

دف یک ساز کاملا بین‌المللی است که در گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفته و در ایران باستان به نام «دپ» معروف بوده است. در فرهنگ عرب نیز از این ساز به عنون (غربال) نام برده شده است اما تنها کشوری که دف و دف‌نوازی را به سر حد کمال رساند، کشور ایران است.
دف با ترکیب ساختار و اجرایی متفاوت نسبت به ساز کنونی یکی از سازهای بسیار قدیمی در ایران است که بیشتر در مناطق کردنشین ایران مورد توجه قرار گرفته است.
در اصل دف از دل خانقاه‌ها بیرون آمده است اما این گونه نیست که صرف حضور این ساز در یک گروه موسیقی یا یک خانقاه، موسیقی آن گروه عرفانی محسوب شود.
چرا که موسیقی عرفانی نیاز به کلام، بیان و حتی ریتم و... عرفانی دارد. این موسیقی عرفانی با نگرشی به وجود بزرگانی چون مولانا، حافظ، عطار، ابوالسعید ابوالخیر، در اشعار این ادبا خودنمایی می‌کند.
بعد از انقلاب دف به شکل خیلی جدی از خانقاه‌ها بیرون آمد تا حدی که امروز در تمام گروه‌های موسیقی سنتی حضور حداقل یک دف‌نواز به چشم می‌خورد.
در کردستان نیز هنرمندانی هستند که نواختن دف را به خوبی می‌دانند و در نواختن اینگونه سازها صاحب سبک و ریتم هستند و در این میان می‌توانیم از مرحوم خلیفه کریم صفوتی و مرحوم خلیفه میرزاآغه غوثی یادی بکنیم، چرا که این عزیزان نه تنها در کشور بلکه در حد بین‌‌المللی مورد استقبال همگان قرار می‌گرفتند و این موضوع تا حدی بود که از مرحوم غوثی و دو پسرش به عنوان پرنده‌های نادر یاد می‌کردند.

دف، یکی از سازهای کوبه‌ای در موسیقی ایرانی است.

این ساز شبیه به دایره ولی بزرگ‌تر از آن است. چنانکه از کتاب‌های موسیقی و نوشته‌ها و اشعار بر می‌آید، در دوره اسلامی ایران، این ساز برای پشتیبانی از ساز و حفظ وزن به کار می‌رفته و رکن اصلی مجالس عیش و طرب و محافل اهل ذوق و عرفان بوده که قوالان هم با خواندن سرود و ترانه آن را به کار می‌بردند. در کتاب‌های لغت در معنی دف یا دایره می‌نویسند: آن چنبری است از چوب که بر روی آن پوست کشند و بر چنبر آن حلقه‌ها آویزند. در قدیم برای آنکه طنین بهتری داشته باشد روی دف پوست آهو می‌کشیدند.

کلاف اصلی دف، بدنه‌ای استوانه‌شکل و کوتاه از جنس چوب است که در یک طرف آن استوانه، پوست حیوانات یا پلاستیک کشیده‌شده‌است. ابتدا و انتهای قاب اصلی با برش زاویه‌دار (اصطلاحا برش فارسی) به هم چسبیده می‌شوند و ضخامت یک سمت از کلاف با تراشیدن چوب کمتر شده و پوست با سریش روی این لبه می‌چسبد و با گل‌میخ محکم می‌شود.

ساختمان دف را می توان به اجزای زیر تقسیم کرد:

• کلاف اصلی
• پوست
• حلقه‌ها
• گل‌میخ‌ها

دف به اندازه های مختلف از نظر ساختاری به کار گرفته میشود ، که اگر سازندگان این ساز بیشتر به ظاهر دف توجه نمایند تا به رموز عمیق ساخت آن ، نه تنها از نظر صدا دهی نمیتواند ارتباط بهتری با شنونده برقرار نمایند بلکه در پایین آوردن توان و خلاقیت نوازنده بسیار موثر است، که متاسفانه بسیاری بدون در نظر گرفتن ظرافت ها و تاثیرات آن در صدا دهی مبادرت به ساخت این ساز نمایند . در ساخت یک دف مناسب بایستی آن را از نظر جنس پوست ، فاصله حلقه با پوست ، فاصله حلقه با حلقه کناری ، نوع و جنس چوب ، برش انتهایی کمه و اتصال به پوست ، قطر کمه به  برش صحیح شستی مورد عنایت قرار داد . که با توجه به نکته های یاد شده میتوان به نتیجه های مطلوب تری از لحاظ کیفیت و کمیت صوتی و سهولت اجرا برسد .

کمانه :

که متشکل از یک حلقه چو بیست که از چوب بید سرخ، صنوبر و زیر مجموعه راسته صنوبرها از جمله کبود ساخته میشود.

آیا تا به حال به این فکر کرده اید که چرا دف نوازی اساتیدی مانند بیژن کامکار همواره جذاب است؟ چرا نواختن ریتم ساده ای مانند حی ا... توسط اینان زیبا و دل نشین به نظر می رسد و در مقابل از شنیدن دف نوازی برخی دیگر بیزاریم؟

شیوه ی صحیح در دست گرفتن دف به قدری اهمیت دارد که در اکثر موارد ، می توان آن را منشاء تفاوت بین اجرای جذاب و کسل کننده توسط نوازندگان حرفه ای دانست. در واقع شکل و شیوه ی در دست گرفتن دف ، اثری مستقیم بر نوازندگی ما دارد. به جرئت می توان گفت که شکل نادرست آن مانع نواختن صحیح ضربات خواهد بود.

در اینجا اشاره ای خواهیم داشت به شیوه ی صحیح در دست گرفتن دف و سپس چند اشکال رایج مربوط به این موضوع را مورد بررسی قرار می دهیم.

به تصویر زیر نگاه کنید. این تصویر شیوه ی صحیح را نشان می دهد. ویژگی های این تصویر بدین شرح اند:

الف)شستی از راستایی که با راستای افق زاویه قائمه می سازد ، اندکی انحراف دارد.

ب) سنگینی دف روی هر دو دست توزیع می شود که بخش بیشتری را دست چپ تحمل می کند.

ج) کف دست راست تقریباً مقابل قلب قرار دارد.

د) صفحه ی فرضی ای که پوست در آن واقع است با راستای بدن موازی نیست. بدین معنی که دف شما در انتهای سمت چپ ( نسبت به خودتان ) جلوتر از سمت راست آن است.

ه) بالای دف اندکی به جلو تمایل دارد. (به مبتدیان توصیه نمی شود)

به استناد مقاله ی آقای حسینعلی ملاج دف از کلمه ی عربی "تف" به معنای زدن و کوبیدن مشتق شده که این لفظ به زبان سومری دوب تلفظ شده وبعدها در زبان عربی تبدیل به دف گشته است.به نظر میرسد با توجه به سهولت ساخت این س از و دیگر سازهای ضربه ای که موجب این دسته سازها از متقدّمین آلات موسیقی باشند به راحتی بتوان ادعای قدمت چند هزار ساله دف را پذیرفته وبه روایات نقل شده چون نواخته شدن دف در شب زفاف سلیمان نبی و بلقیس ویا نواخته شدن آن بر گرد گوساله زرین سامری توسط مشرکان قوم بنی اسرائیل با دیدی فراتر از افسانه نگریست.

در نقوش برجسته ایلامی «کول فرعون» در جنوب غربی ایران (از آثار بجامانده دوران ایران باستان)در کنار نقش کاهنانی که قربانی خویش را تقدیم میدارند تصاویر نوازنده ی چنگ دیگری سازی شبیه دف را در دست دارد دیده میشود.

مغنی دف و چنگ را ساز ده                                  به یاران خویش نغمه آواز ده

(حافظ)